مستند نگاری/ مسجد سـراج‌الملک

مستند نگاری/ مسجد سـراج‌الملک سردرب و بیت مشهور کاشیکاری شده بر آن تاریخ: ۱۴ آذر ۱۴۰۳ مسجد سـراج الملک «مسـجد ســراج الملک» از طرفـی رو بــه سـوی خیابان امیرکبیـر دارد و در دیگــرش رو به کوچه «سـراج الملک» باز می‌شـود. مسجدی قدیمی که کتیبه کاشیکاری شده ســردر آن بــرای اهالی و کاسـبان قدیمی خیابان چراغ برق یا همان امیرکبیر شـعری آشنا است: «حسـن توفیق بین که مسجد کرد/ سطح میخانه را سراج الملک» قصه این مســجد را هم که در دوره ناصرالدین شــاه ســاخته شده همین کاشی نوشته قدیمی روایت می‌کند. مسـجدی که وسعت شبستان آن به ۳۸۰مترمربع مـی‌رسد و سقف بلند آن تا قبل از رسیدن به گنبد ۱۶متر ارتفاع دارد. به رسم مساجد دیگری که در محدوده بازار ساخته می‌شدند، مسجد ســراج الملک هم تنها شبستانی برای عبادت آقایان دارد و بعد از گذشت یک قرن از ساخته شدن مسجد، هنوز صف‌هـای چند صد نفره نماز در آن تشــکیل میشود و چراغ مســجد روشن است. یکی از روایت‌هایی که برای ساخت این مسـجد نقل می‌شود، این است که میخانه فردی ارمنی به نام «موســیو کنت» در محل کنونی مسجد قرار داشته. تا اینکه یک روز امام جماعت مســجد بعد از اقامه نماز به همراه تعدادی از نمازگزاران راهی میخانه می‌شــود و خمره‌های شراب را در جوی خالی می‌کند. این اختلاف و بلوا به دست سراج الملک حل می‌شود. ملک را از موسـیو کنت میخرد و دســتور تخریب آن و ســاخت مســجد به جای میخانه را می‌دهــد. البته روایت دیگری خبر از مالکیت سـراج الملک بر ملک میخانه می‌دهد. ظاهراً این مسجد کتیبه دیگری هم داشت که بعد از مرمت مسجد در دهه پنجاه جای آن روی دیوار ورودی دوم مســجد خالی اســت. فضای داخلی مسـجد سراج الملک در حدود سال ۱۳۵۰ به صورت کامل بازسازی شــده است و آنچه در فضای داخلی این مســجد به چشــم می‌خـورد،حاصل این بازسـازی است. مسـجد دیگری هم در خیابـان ملت به همین نام وجود دارد؛ در گذشـته رسم بر این بود که نام واقفان را روی مساجد می‌گذاشتند و همین موضوع نشان می‌دهد زمین هر دو مسجد توسط سراج الملک، پیشکار ظل‌السلطان، وقف و مسجد با هزینه او ســاخته شده اســت. مسـجد خیابان امیرکبیر به مسجد سـراج بزرگ شهرت دارد و مسجد خیابان ملت به مسـجد سراج کوچک.بد نیســت بدانید مسـجد دیگری هم در بازار تهران قصه‌ای مشــابه قصه مسجد سراج الملک دارد؛ میخانـه‌ای که به مسجد و محل عبادت تبدیل شد. ماجرا از این قرار اســت که هنگام ساخت مسـجد شیخ عبدالحسین، ملک مسـجد با بخشی از خانه علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه همجوار شــد که میخانه این ملک به حسـاب می‌آمد. علی قلی میرزا اعتضادالســلطنه ملک میخانه را به مسجد بخشید. شــعری هم برای این مسـجد سـروده بود که می‌گفت: «ببین شــرافت میخانه مرا ای شـیخ/ که چون خراب شـود خانه خدا گردد». چه در شعر روی پیشانی مسجد و چه در اشعار دیگری که روی ایوان مسـجد نقش بسته، می‌توان اسم ســراج‌الملک را به چشـم دید. کاشیکاریهای حیاط و ورودی مسـجد، از جمله بقایای تاریخی این مسـجد هستند که از دوره قـاجار باقی مانده است. خانه تاریخی سـراج الملک، در انتهای کوچه‌ای که به همین نام شهرت دارد و همجوار مسـجد اســت قرار داشت؛ خانه‌ای با زیبایی‌های یک خانه اعیانی قاجاری که کمتر اطلاعاتی از آن به چشم می‌خورد. با این حال خانه سراج الملک در سالهای گذشته در سکوت و فراموشی تخریب و به پاساژ تبدیل شد. امام جمـاعت فعلـی این مسـجد «حجت الاسلام و المسلمین حمیـدرضا دانایـی» هستند که در فعالیت های اجتـماعی و مردمـی کارنامه بسیار درخشانی در این مسـجد و مسـجدهای قبـلی از خود به جای گذاشته اند.